Администрация Президента
Республики Южная Осетия

Адæймаджы райгуырд  йемæ хæссы цин æмæ амонд. Йæ сомбоны царды цалх раст фæндагыл тулдзæн æви нæ, хъысмæт æм бахуддзæн æви нæ, уымæ нæ кæсгæйæ. Райгуыры сыгъдæг æмæ æнæхинæй, райгуыры цард æмæ амондæн, фæлæ  хъысмæт алкæмæ иухуызон рæдау нæ разыны…

Амонды гуырд фæцис февралы 27-æм бон ирон литературæ æмæ зонады корифей Джусойты Нафи. Амонды уымæн, æмæ йын æххæстæй бантыст йæ раттæг адæм æмæ райгуырæн бæстæйæн балæггад кæнын. Уый тыххæй буц æмæ сæрыстыр хъуамæ уаид йæхицæй  куырыхон хистæр, фарны лæг. Фæлæ йæ йæ уæзбын зонд, хиуылхæцгæ удыхъæд бахизынц уды къахыртæй. (Уый  махæй бирæтæн бафæзминаг миниуæг у). Фронтæй æрыздæхæг æрыгон поэт йæхимæ нæ ныззынд йе сгуыхт, йæ хъæбатыры тыххæй, фæлæ æнувыдæй бавнæлдта ахадæн литературон, зонадон æмæ æхсæнадон куыстмæ.

Адæймаг арæх фæхъуыды кæны, ахæм энциклопедион зонындзинæдтæй ифтонг уæвынæн гæнæн куыд ис, куыд ын æнтысы цард алыварсонæй  фæлгъауын, æн-къарын, йæ алы фæзындæн ын æмбæлон аргъ кæнын æмæ сæ афтæмæй йæ уацмысты æвдисын. Хъуыддаг  æнæмæнг куыстхъомыл баст у, фæлæ адæймаг уæларвæй ратгæ тæвагæй æххæстбæрцæй хайджын куы нæ фæуа, уæд курдиат свæййы тыхаразгæ æмæ бæрæгæй фæзыны.   Æрдзæй лæвæрд курдиат куы нæ рæзын кæнай, уæд бампылы, баивзийы æмæ цæстыахадгæ фæстиуæг нал радты. Нафи та кусы æмæ йын (табу Хуыцауæн) æнтысгæ дæр кæны.  Куыстхъомдзинад æмæ æрдзæй лæвæрд курдиат сиу вæййынц Нафийы удысконды æмæ бæрæгæй дарынц литературæ, зонад æмæ публицистикæйы.

Нафи йæ патриотон æнкъарæнтæй æмæ гуманон ахастæй йæ адæммæ,  йæ рай-гуырæн бæстæмæ бындур æвæры æппæт йе сфæлдыстадæн. Фыссæг-реалист хорз æмбары царды æцæгдзинад, раджы йын бамбæрста йæ æгъатырдзинад æмæ фæлвары царды ныхмæдзыдтæ раиртасын, аргъ сын скæнын. Фыссæджы цымыдис кæнынц нæ ивгъуыд æмæ нæ абон, нæ фыдæлты æмæ нæ абоны æрыгон фæлтæры цард, фыдæх æмæ хæрзиуæджы гуырæнтæ, адæймаджы царды рухс мидис æмæ мæлæты трагизм.

Джусойты Нафи райгуырдис 1925 азы Дзауы районы Арашендайы (Ногхъæуы). Рæзтис бирæ, фæлæ æнгом бинонты ̓хсæн — уыдысты дыууæ æфсымæр æмæ фондз хойы. Астæуккаг ахуырад райста Кировы астæуккаг скъолайы. Ахуырмæ æвзыгъд уыд лæппу, уæлдайдæр та гуманитарон предметтæм. Уæлдай тынгдæр тырныдта литературæ, культурæ æмæ йæ адæмы истори арф æмæ лæмбынæгдæр базонынмæ. 1941 азы июны мæйы фидæны стыр фыссæг æмæ ахуыргонд ацыд  фронтмæ барвæндæй æмæ хæсты быдырæй фæстæмæ æрыздæхт 1945 азы ноябры. Уыцы аз бацыд Хуссар Ирыстоны паддзахадон институты историон факультетмæ ахуыр кæнынмæ æмæ уыцыиу рæстæджы куыста партийы Хуссар Ирыстоны обкомы кадрты фæдыл инструкторæй, Главлиты æмæ газет «Заря Востока»-йы сæрмагонд уацхæссæгæй. Институт каст фæуыны фæстæ йæ ахуыр адарддæр кодта ССРЦ Зонæдты академийы Ленинграды Уырыссаг литературæйы институты аспирантурæйы. Бахъахъхъæдта диссертаци ахæм темæйыл: «Хетæгкаты Къоста æмæ уырыссаг литературæ».

1954 азæй фæстæмæ кусы Уанеты Захары номыл Хуссар Ирысоны зонад-иртасæн инстиуты ирон литературæ æмæ фольклоры хайады гæсæй. Уыд йæ директор дæр. Йæ фыццаг монографи мыхуыры рацыд 1955 азы «Кавказы темæ уырыссаг литературæйы æмæ Къостайы сфæлдыстады», зæгъгæ, ахæм номимæ. Уыцыиу рæстæджы Нафи куыста ирон прозæйы бындурæвæрæг Гæдиаты Секъайы сфæлдыстадыл æмæ мыхуыры рауагъта монографи «Сека Гадиев». Сæ фæстæ зынын райдыдтой монографитæ ирон литературæйы æндæр классиктæ — Брытъиаты Елбыздыхъо, Къубалты Алыксандыр, Коцойты Арсен, Гæдиаты Цомахъ, Барахъты Гино, Багъæраты Созыр, Нигер, Плиты Грисы сфæлдыстады фæдыл. Дисы æфтауы Нафийы литературон æмæ зонадон куысты бæрц — у 500 зонадон куыстæй фылдæры, уыдоны нымæцы 12 монографийы автор.

Нафи докторон диссертаци бахъахъхъæдта ахæм темæйыл: «Ирон литературæйы истори (ХlХ-æм æнусы кæрон — ХХ-æм æнусы рйдиан)». Лæвæрд ын æрцыд филологон зонæдты докторы ном. Ссис Гуырдзыстоны ССР зонæдты академийы уæнг — корреспондент дæр. У дыууæ хатты Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон премийы лауреат. Хорзæхджын æрцыд журнал «Дружба народов»-ы литературон премийæ йæ уацау «Адæймаджы мæлæт»-ы тыххæй.  У РЦИ-Аланийы адæмон фыссæг, РХИ-ы зонады сгуыхт архайæг, национ преми «Нарты фæткъуыйы» лауреат. Хорзæхджын æрцыд цæгатирыстойнаг хорзæх «Кады нысан»-ы майданæй. Афтæ ма хорзæхджын æрцыд Хуссар Ирыстоны уæлдæр паддзахадон хорзæх «Уацамонгæ»-йы орденæй. Хæссы Хетæгкаты Къостайы номыл Цæгат Ирыстоны паддзахадон университеты кадджын профессоры ном.

Нафи архайы литературæйы æппæт жанрты дæр: поэзи, прозæ, драматургийы. Йе ̓мдзæвгæты æмбырдгæнттæ «Салдаты зæрдæ» (1949), «Зæрдæйы ныхас» (1952), «Лирикæ» (1955), «Ирыстоны сагъæстæ:кадæг Хетæгкаты Къостайыл» (1958), «Æз райгуырдтæн хохы» (1960), «Зын кары» (1962), «Урс нымæт» (1965), «Æнæном чиныг»(1967), «Сабыр ныхæстæ» (1973), «Изæры рухс» (1988), «Дыдзы хур хæхтыл» (2011) дисы æфтауынц тематикон алыхуызондзинадæй, хъуыдыйы арфдзинад æмæ поэтикон фæлтæрддзинадæй. Салдаты хъысмæт, адæймаджы мидсгарæнтæ, къахыр удтæ æмæ царды хъæнтæ свæййынц поэты сфæлдыстады сæйраг дзуринаг. Цаутæ æмæ фæлгæнцтæ сты цардæй сисгæ, ис сæ арф психологон фæзилæнтæ æмæ бæлвырд деталтæ. Нæй дзы æнæхъуаджы нывтæ, хус риторикæ. Арæх æрдзы афыст æмæ цау (цауты хал) æмдыхæй снывæндынц уацмысы мидис, сиу вæййынц æмæ, кæрæдзийы æххæст кæнгæйæ, æмдзу кæнынц Нафийы лирикæйы. Поэт искæйы надвæдыл нæ цæуы: царды иумиаг фæзындтæй, æппæт поэттæн иумиаг темæтæй саразы хæдгъуыз, æвæлхатт уацмыстæ.

Стыр æнтыст у нырыккон ирон литературæйæн Джусойты Нафийы прозæ. Йæ романтæ «Фыдæлты туг» (1965), «Залты мит» (1989), «Дыууадæс цæфы иу цæфы хуызæн»(1970), «Сырдоны цæссыгтæ» (2005) зынгæ фæхъæздыгдæр кодтой ирон литературæйы хæзнадон. Фыссæджы цымыдис кæны нæ адæмы истори, нæ фыдæлты цард (роман «Фыдæлты туг»), 1905-1907 азты революцийы, афтæ ма йæ размæ æмæ йæ фæстæйы дугтæ дæр (роман «Дыууадæс цæфы иу цæфы хуызæн»), ныййарджытæ æмæ хъæбулты ̓хсæн ахастытæ, адæймаджы царды нысан æмæ йæ уæвынады мидис, удыхъæды сыгъдæг æмæ рæ-сугъддзинад, зæронд адæймаджы иунæгдзинады æмæ хъæуты æдзæрæджы проблемæ (роман «Залты мит»), автор йе ̓ргом аздахы нарты эпосы мотивтæм, радты сын эпикон цæрдхъомдзинад æмæ масштабондзинад. Уæды заманы хъæнтæ фыссæг рахæссы абоны  дугмæ, парахат кæны адæмуарзоны идеалтæ, карз тæрхон хæссы фыдæх æмæ æгъатыр-дзинадæн (роман «Сырдоны цæссыгтæ»).

Уацауы жанрон авналæнтæ, романмæ абаргæйæ, къуындæгдæр сты. Фæлæ сæ идейон-эстетикон мидисæй Нафийы уацаутæ цауддæр не сты. Уый нæ, фæлæ йæ уацауты царды философи разыны арфдæр æмæ хъомысджындæрæй. Хохаг лæджы цардуаг, цардивæн заман, адæймаджы бынат зæххыл, йæ уæвынады мидис, æгъдау æмæ намысы проблемæ сты фыссæджы уацауты сæйраг темæ («Адæймаджы мæлæт», «Æгас цу, хур!», «Цардивæны», «Урс-урсид мит», «Зарæг дыууæ хъæлæсæй», «Зæронд цуаноны хъыг»).

Нафийæн стыр æнтыстытæ ис драматургийы фадыджы дæр. Йæ пьесæтæ «Бонвæрнон — сæууон стъалы», «Азау æмæ Таймураз», «Кæнæ сæрибар — кæнæ — мæлæт», «Рох зарæг» æмæ æндæртæ æвæрд æрцыдысты Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны театрты сценæтыл æмæ фæндаг ссардтой театрдзауты зæрдæтæм.

Нафийы алы ног чиныг дæр у фыссæджы ног сфæлдыстадон æнтыст, дзурæг у йæ æвидигæ курдиатыл, йæ аивадон æмæ зонадон хъуыдыйы рæзтыл. Стыр хайбавæрд бахаста  ирон адæмы историмæ йæ поэзи, прозæ, драматургийæ, йæ тæлмæцтæй, литературон критикæ æмæ публицистикæйæ. Йæ публицистон уацтæ «Национальная идея и антинационализм», «Кто вы, демократы Осетии?», «Нужна ясность позиции», «Я пою безумству храбрых» æмæ æндæртæ дзурæг сты Нафийы политикон куырыхондзинадыл. Уый объективон аргъ кæны ирон адæмы историйы нырыккон уавæрæн. У сæрибар æмæ рæстдзинады сæрыл æнувыд тохгæнæг. Рæстаг цардыл уæлахиз кæнынмæ сиды Нафи йæ публицистикæ æмæ æппæт йе сфæлдыстады.

Джусойты Нафийы ном ма ирон чиныг-кæсджытæн хорз зындгонд у куыд арæхстджын тæлмацгæнæг, афтæ дæр. Йæ руаджы уыдонæн фадат ис мадæлон æвзагыл дунейон литературæйы бирæ классикты уацмыстæ кæсынæн. Цæвиттон, ратæлмац кодта ахæм фысджыты уацмыстæ, куыд А.Пушкин, Н.Некрасов, М.Лермонтов, М.Горький, А.Чехов, Ф.Тютчев, Е.Евтушенко,  М.Богданович, Р.Гамзатов, К.Кулиев, Дж. Яндиев, Г.Табидзе, Г.Абашидзе, Н.Бараташвили æмæ бирæ æндæртæ. Йæ тæлмац пьесæтæ æвæрд цæуынц ирон театрты сценæтыл: Софоклы «Царь Эдип», «Антигона», Шекспиры «Юлий Цезарь», «Макбет», Шиллеры «Мария Стюарт» Ю. Маарцинкявичусы «Миндаугас» æмæ æндæртæ.   Йæ тæлмæцтæн ис стыр ахадындзинад æндæр адæмтимæ куль-турон бастдзинæдтæ æнгомдæр кæныны хъуыддаджы.

Нафийæн йæхи уацмыстæ та тæлмац æрцыдысты уырыссаг, украинаг, гуырдзиаг, полшæйаг, казахаг æмæ æндæр æвзæгтæм.

Йæ нуарджын æмæ фæстиуæгджын куысты ̓руаджы Нафийы зонынц æгас Цæгат Кавказ æмæ Уæрæсейы литературон æмæ зонадон æмæхсæнад. «Н.Г.Джусойты достойно представляет национальную филологическую науку не только в нашей стране, но далеко за ее пределами. Его работы, выступления на международных научных конференциях, конгрессах Всемирной ассоциации литературных критиков всегда были в центре внимания филологического мира, потому, что в них ставились важнейшие вопросы, связанные с развитием литературоведения. В докладах талантливого ученого всегда выдвигались свежие идеи, говорилось о реальных  подходах к решению тех или иных филологических проблем…К авторитетному мнению Н.Г.Джусойты прислушиваются филологи и литературоведы России, стран СНГ. Его труды анализируются, изучаются, выдвинутые им идеи получают дальнейшее развитие в исследованиях  отечественных и зарубежных ученых» — зæгъы литературæиртасæг Хозиты Барис.

Егъау у Нафийы сфæлдыстадон æмæ зонадон хайбавæрд ирон литературæ æмæ ирзонынады рæзты хъуыддагмæ. Адæймаг æрцæуы ахæм хатдзæгмæ  Нафи алы бон дæр цард æмæ цæры сфæлдыстадæй. Фæлæ уыимæ фæстæ нæ лæууы æхсæнадон цардæй, йæхи иуварс никуы дардта нацийы раз лæууæг проблемæтæй.

Нафийы литературон æмæ зонадон архайдыл чысыл газетон уацы æрдзурæн нæй æмæ мæ разы уыцы хæс дæр нæ æвæрын. Фæлæ йæ бирæ фæллæйттыл æрмæст цæст ахæсгæйæ дæр, махæн бар ис фидарæй зæгъæм, Нафи цæрдудæй йæхицæн цырт кæй самадта, уый.     Йе сфæлдыстад ын ныридæгæн иртасынц, фыссынц ыл монографитæ æмæ йын нæ цæст уарзы фидар æнæниздзинад, æвидигæ сфæлдыстадон хъару.

Биазырты Аллæ, филологон зонæдты кандидат